over rechtvaardigheid
0ver rechtvaardigheid
“ Fratelli tutti " ( Franciscus van Assisi )
Niet iedereen kan zich een riant stulpje veroorloven onder de Toscaanse zon met uitzicht op de zacht glooiende heuvels, cipressen die afsteken tegen de staalblauwe hemel, olijfboomgaarden en wijngaarden.
Op een kwade dag hebben we het gevoel dat de wereld een onrechtvaardige plaats is en dat geluk of succes in zaken of beroepsleven steeds voor de andere is. Het maakt afgunstig en stemt tot bitterheid, omdat men er van uitgaat dat de andere iets bekomen heeft dat ik geheel ten onrechte niet in handen kreeg. Zoals men in de volksmond zegt : “ De duivel doet zijn gevoeg steeds op dezelfde hoop " of nog “ Het water loopt naar de zee “ .
Het is essentieel dat voldoende mensen vertrouwen hebben in de rechtvaardigheid van hun organisatie anders dreigt een revolte.
Rechtvaardigheid is een gevoel met oeroude evolutionaire wortels meer bepaald uit de tijd van kleine groepjes jagers-verzamelaars die elkaar de vangst betwistten of problemen hadden om het gedode wild te verdelen. (1)
De oplossingen van sociale en ethische dilemma’s was nog beheersbaar in een beperkte omgeving, maar als men de relaties tussen miljoenen mensen gespreid over hele continenten tracht te overzien wordt ons morele zintuig overbelast.
Rechtvaardigheid beoogt een eerlijke verdeling van de rijkdom en voorzieningen en bescherming tegen uitbuiting en onderdrukking.
" Ieder menselijk wezen heeft er recht op te leven met waardigheid en zich integraal te ontwikkelen en geen enkel land mag dit fundamentele recht ontzeggen. Iedereen bezit het , ook al is hij weinig doeltreffend, ook al is hij geboren of opgegroeid met beperkingen "(2)
Er zijn ook zoveel waarden dat het moeilijk wordt om deze te implementeren in een complexe, geglobaliseerde wereld.
Voor rechtvaardigheid is niet alleen een stelsel van abstracte waarden nodig maar ook inzicht in concrete correlaties tussen oorzaak en gevolg.
Voor sommigen wordt ons comfortabel leventje mogelijk gemaakt door kinderarbeid in ellendige sweatshops in de Derde Wereld.
Het is moeilijk om de simpele vragen te beantwoorden zoals wie onze schoenen heeft gemaakt. Hoe is het mogelijk om niet te stelen als het wereldwijde economisch systeem onophoudelijk steelt namens mij en zonder dat ik het weet.
Het gebod om niet te stelen dateert uit de tijd waarin stelen betekende dat je fysiek iets wegnam wat niet jouw eigendom was. Vandaag draaien de échte belangrijke debatten over diefstal om andere scenario’s . Wanneer je investeert in aandelen van een bedrijf dat zeer winstgevend is, omdat het allerlei externe kosten niet op zich neemt en giftig afval in een rivier dumpt zonder zich te bekommeren om de schade aan de regionale drinkwatervoorraad, de volksgezondheid of plaatselijke fauna werk je samen met dat bedrijf.
We weten het vaak niet, maar we mogen het hoofd niet in het zand steken en moeten serieuze pogingen doen om de dingen te weten te komen. Het is niet gemakkelijk voor iemand om het web van relaties van duizenden met elkaar verstrengelde groepen te overzien.(2)
Discriminatie is niet onrechtvaardig op zich , alleen wanneer ze gebeurt op basis van onrechtvaardige criteria. Maar er zijn ook momenten waarop iedere vorm van discriminatie onrechtvaardig lijkt. In " The Merchant of Venice " van William Shakespeare klaagt Shylock : " Heeft een Jood geen handen en organen, geen afmetingen, geen verstand en passies....? Als men ons prikt bloeden we dan niet ? Als men ons kietelt lachen we dan niet ? Als men ons vergiftigt sterven we dan niet ? “
Shylock beweert niet dat mensen altijd op dezelfde wijze reageren en daarom een gelijke behandeling verdienen, hij pleit er op welsprekende wijze voor dat op elementair niveau ieder mens, ongeacht zijn religie of zijn natie, bepaalde onvervreemdbare rechten moet hebben – rechten die hij verdient louter op basis van het feit dat hij een mens is.
Hoe moet het met de verdeling van de rijkdom van een natie. Volgens Karl Marx ( 1818-1883) is er geen verschil tussen politieke en economische rechtvaardigheid, beide vereisen volgens hem gelijkheid. Financiële ongelijkheid noemde hij een vorm van diefstal. De werkgever zal altijd winst uit de arbeid van zijn werknemer slaan. Voor de utilitaristen Stuart Mill (1806-1878) en de Engelse jurist en filosoof Jeremy Bentham (1748-1882) is rechtvaardigheid het grootste geluk voor het grootste aantal, het maximale globale welzijn van een bepaalde bevolking. Voor Adam Smith (1723-1790) is alleen de algemene welvaart van een natie die ertoe doet.
De moderne filosoof John Rawls (1921-2002)) toont dan in zijn boek “ Theory of Justice " weer aan dat algemeen welzijn niet verenigbaar is met zoiets afschuwelijk als slavernij ( in de hypothese dat slavernij bijdraagt tot het geluk van het grootste aantal). Hij ziet tenslotte dat een een rechtvaardige samenleving degene is die voor iedere willekeurige persoon, ongeacht zijn positie, rechtvaardig is. Hij kent geen genade voor de V.S..Want geen zinnig persoon zal kiezen voor een samenleving die het groot risico inhoudt om terecht te komen op de bodem van deze, in de ogen van ieder rationeel persoon, onrechtvaardige hoop.
Mensen zouden best over rechtvaardigheid nadenken wanneer ze het gevaar lopen dat hun onrecht gedaan wordt.
Recht is een kunst “ Ars aequi et boni ". Vroeger werd gezegd “Le juge est la bouche de la loi “ . Dat is niet juist. De rechter moet de wet met redelijkheid en rechtvaardigheid toepassen het adagium indachtig “ Summa jus, summa injuria ". Recht moet aan vele kwaliteitseisen voldoen waaronder rechtvaardigheid en doelmatigheid.
Sociale rechtvaardigheid dwingt bedrijven om te kiezen tussen winst en waarden. Sommige bedrijven gaan er prat op dat zij de mensenrechten hoog in het vaandel dragen. De samenleving verlangt een steeds hoger ethisch gehalte voor grote bedrijven. Steeds meer waarde wordt gehecht aan duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid en goed bestuur. Men kan niet alles wettelijk verankeren. Elke maand verschijnen in de krant voorbeelden van betrokkenheid van bedrijven bij de schending van mensenrechten bv inning van kobalt voor elektrische auto’s waarbij in Congo op grote schaal kinderen worden ingezet.
Het thema van geluk, ongelijkheid werd vaak bespeeld door de gewone man.
In een straatkomedie vol satire en muziek " Farce Majeure " genoemd uitgezonden op de Nederlandse TV werd de toeschouwers om hun mening gevraagd en de vertoning eindigde steeds met het slotlied :
“ Ja, dat is uit het leven gegrepen,
Ja dat is uit het leven een greep
Het geluk is altijd met de lepen
Ja daar zit em nou net nou de kneep “
“ Wie voor een dubbeltje geboren is wordt nooit een kwartje “ (3)
Joris Luyckx
- Yuvall Noah Harari “ 21 lessen voor de 21ste eeuw “ Thomas Krap- 448 blz p 116 – Alain de Botton vertaald door Patricia de Martelaere Sdl donderdag 11 juli 1998
- “Tutti fratelli « Encycliek van paus Franciscus over broederschap en sociale vriendschap.
- ”Wie arm geboren is, zal wel arm blijven”. Het spreekwoord bestond vermoedelijk in de 17e eeuw toen met andere muntnamen betaald werd.
